"Vivaldi: Four Seasons - Winter"

Δευτέρα 13 Απριλίου 2009

Το Θείο Πάθος στη Δυτικοευρωπαϊκή Τέχνη


Σταύρωση, Ταφή και Ανάσταση στο έργο του Ρέμπραντ

Του Ξενοφώντα Παπαευθυμίου, μουσειολόγου - συντηρητή έργων τέχνης

Η θρησκευτική μας εικονογραφία είναι γεμάτη από σπουδαίες απεικονίσεις σκηνών από τα πάθη και την Ανάσταση του Χριστού, απεικονίσεις ιδιαίτερου "ύψους" και "μεγέθους", οι οποίες καταφέρνουν με μοναδικό ίσως τρόπο να αποδώσουν όχι μόνο την τραγικότητα αλλά και την εσωτερική διάσταση και αλήθεια αυτών των στιγμών.

Συνηθίζουμε να λέμε ότι μόνον η ανατολική ζωγραφική παράδοση καταφέρνει να αποδώσει την εσωτερικότητα και τον συμβολισμό αυτών των σκηνών χωρίς να καταφεύγει σε τεχνάσματα το οποία μας οδηγούν σε φυσιοκρατικές καταστάσεις, κάτι που συνήθως συμβαίνει στην δυτική τέχνη, η οποία προβάλλει κυρίως την ανθρώπινη και όχι την υπερβατική διάσταση.

Ένας από τους μεγάλους δασκάλους της δυτικοευρωπαϊκής παράδοσης που κατάφερε να προσδώσει μία ξεχωριστή διάσταση στις ιερές αυτές σκηνές, ξεφεύγοντας από την απλή εικονογραφική και διακοσμητική απόδοση πολλών άλλων ομότεχνών του, είναι ο Ολλανδός Ρέμπραντ φάν Ράϊν (1606-1669).

Ο Ρέμπραντ σηματοδότησε την τέχνη της εποχής του επηρεάζοντας σαφώς την εξέλιξη της ευρωπαϊκής τέχνης με τον ξεχωριστό τρόπο με τον οποίο χειρίστηκε το χρώμα και το φως μέσα στο έργο του, κάτι που του έδινε την δυνατότητα να διεισδύει στην ίδια την ουσία του θέματος και να ανακαλύπτει την βαθύτερη δομή και νόημά του, δημιουργώντας και εφαρμόζοντας τους δικούς του κανόνες και ευρήματα που προσέδιδαν σε αυτό μια ξεχωριστή ευαισθησία.


Με κύριο εργαλείο του το χρώμα, που κυμαινόταν από το αστραφτερό λευκό μέχρι τα βελούδινα καφέ και το μαύρο, κατάφερνε να δώσει έναν ξεχωριστό φωτισμό στο έργο του που λειτουργούσε σκηνογραφικά, αποδίδοντας έτσι τις έντονες συναισθηματικές καταστάσεις των θεμάτων του, καταφέρνοντας να δημιουργήσει άχρονες σκηνές, όπως θα τις χαρακτηρίζαμε και στην ανατολική παράδοση.

Τέτοια χαρακτηριστικά διακρίνουμε και στα έργα του Ρέμπραντ που βρίσκονται στην Πινακοθήκη του Μονάχου, μια σειρά ελαιογραφιών σε μουσαμά με στρογγυλεμένο το πάνω μέρος, από τις οποίες ξεχωρίζουμε το "Στήσιμο του Σταυρού", την "Ταφή" και την "Ανάσταση", τρία από το πιο σημαντικά θρησκευτικά έργο της δυτικής παράδοσης.

Στο "Στήσιμο του Σταυρού" κυριαρχεί το διαγώνιο μοτίβο του σταυρού που υψώνεται απότομα μέσα στον πλημμυρισμένο από το σκοτάδι καταθλιπτικό χώρο. Η τραγικότητα της σκηνής τονίζεται από το δυνατό φως που λούζει τον Σταυρωμένο, ενώ το πλήθος των θεατών σαν χορός αρχαίας τραγωδίας χάνεται στην σκιά.



Το φως που λούζει την μορφή του σταυρωμένου Χριστού, γλιστράει προς τα κάτω δημιουργώντας ανταύγειες στην πανοπλία του στρατιώτη και συγκεντρώνεται πάνω στην φιγούρα με τον γαλάζιο σκούφο, που ισορροπεί την σύνθεση παίζοντας τον ρόλο του κέντρου βάρους.

Η μορφή αυτή είναι η αυτοπροσωπογραφία του ίδιου του καλλιτέχνη, που έρχεται να αντιπροσωπεύσει την ίδια την ζωή ερχόμενος σε αντίθεση με τις υπόλοιπες απρόσωπες, βουβές και παγωμένες παρουσίες.

Σαν τραγωδία που εξελίσσεται σε μία θεατρική σκηνή παρουσιάζεται η "Ταφή" που αντιπροσωπεύει η τελευταία πράξη του Θείου Δράματος.

Η θεατρικότητα και αυτής της σκηνής είναι εμφανής αφού και εδώ το στήσιμο αλλά και o φωτισμός, αντισυμβατικός σχεδόν μεταφυσικός, κυριαρχούν όπως και στον προηγούμενο πίνακα.

Η ατμόσφαιρα είναι απόκοσμη και μέσα από έναν βαρύ ίσκιο τα γεγονότα και τα πρόσωπα ξεχωρίζουν από το φως που έρχεται από τρεις πηγές σε τριγωνική λοξή διάταξη.

Το φόντο λειτουργεί υπαινικτικά καθώς ξεμακραίνει το τοπίο προς το βάθος, αφήνοντας να εννοηθεί μια μελλοντική ελπίδα μέσα από το φωτεινό ξάνοιγμα του ουρανού.


Το φως ξεσκεπάζει αμείλικτα το σώμα του Χριστού, τον τάφο και τα πρόσωπα που θρηνούν αναδεικνύοντάς τα σε κύρια στοιχεία της σύνθεσης, ενώ δευτερεύοντες φωτισμοί τονίζουν την μικρή πυραμίδα στα δεξιά, που σχηματίζεται από τις τρεις Μαρίες.

Μέσα από λεπτές συνθετικές και χρωματικές ισορροπίες ο Ρέμπραντ δημιουργεί και εδώ ένα πολυσύνθετο και μεγαλόπνοο έργο που δίνει την αίσθηση του απεριόριστου χώρου, έξω από τον χρόνο.

Εξίσου σημαντική είναι η σκηνή της "Ανάστασης" που εξελίσσεται μέσα από μία έκρηξη φωτός γύρω από τον άγγελο που αποτελεί το κέντρο της σύνθεσης.

Η φωτεινή αυτή έκρηξη ξεχύνεται προς τα κάτω φωτίζοντας απαλά την μορφή του αναστημένου Χριστού στα δεξιά, ενώ χτυπά με κομματιαστές, και βίαιες λάμψεις το σύμπλεγμα των στρατιωτών, αφήνοντας στο ημίφως δεξιά κάτω τις έκπληκτες τρεις Μαρίες.

Τα τρία αυτά έργα του Ρέμπραντ ξεφεύγουν από την επιφανειακή αντιμετώπιση αυτών των θεμάτων, στην οποία μας έχουν συνηθίσει πολλοί καλλιτέχνες της δύσης, αφού ο καλλιτέχνης δεν αρκείται απλά σε μια αισθητική εικαστική αναζήτηση, αλλά παίρνει την αφορμή μέσω αυτής να εμβαθύνει και να αποδώσει εσώτερες καταστάσεις και προβληματισμούς με την χρήση συμβολικών και υπαινικτικών στοιχείων.

Το link του κειμένου είναι εδώ:
http://www.i-m-patron.gr/keimena/texnh/rembrandt.html

------------------------------
ΥΓ (από museum):
Αγαπητοί μου φίλοι θα μου επιτρέψετε να μην σχολιάσω τα θέματα της πίστης μου και του καθενός. Αν θέλετε να κάνετε κάποιες εικαστικές ή άλλες παρατηρήσεις στην Τέχνη, το ύφος και στα συναισθήματα του μεγάλου Ολλανδού ζωγράφου, καλοδεχούμενες. Σε κάθε περίπτωση και η απλή μόνο ανάγνωσή σας σε αυτό το έξοχο κείμενο που δανείστηκα εδώ στο ιστολόγιο, αρκεί και περισσεύει.
_

12 σχόλια:

Kostas είπε...

Φίλε μου museum, έξοχο το κείμενο του μουσειολόγου που δανείστηκες όπως λες. Και οι πίνακες του Rembrandt έχεις δίκιο πως δεν δίνουν μόνο μία επιφανειακή εικόνα αλλά εμβαθύνουν κιόλας στο εσωτερικό νόημα των Παθών του Χριστού.

Καλό σου απόγευμα, τις ευχές δεν θα τις πούμε από τώρα.

museum είπε...

@ Kostas

Γεια σου Κώστα, χαίρομαι που σου αρέσουν τόσο πολύ οι πίνακες του Ρέμπραντ. Ο δάσκαλος μας έλεγε πως τον θεωρεί τον μεγαλύτερο ζωγράφο της Ευρώπης όλων των εποχών. Κάτι θα ξέρει αυτός.

Σε χαιρετώ και θα τα πούμε ασφαλώς για ευχές, αργότερα στη Μεγάλη αυτή Εβδομάδα.

Dimitra είπε...

Αγαπητέ Museum,

Oι πίνακες του Ρέμπραντ δίνουν μία ατμόσφαιρα μυστηρίου όπως ακριβώς και οι μέρες της Μεγάλης Εβδομάδας. Ένα κλίμα μυσταγωγίας που πλησιάζει μία υπερβατική διάσταση και αποδίδει το Θείο Δράμα με πιστότητα και μεγάλη δόση συναισθήματος. Μας βοηθάει να σκεφτούμε και να εμβαθύνουμε αυτές τις μέρες μέχρι και τη μεγάλη Ανάσταση.

museum είπε...

@ Dimitra

Δήμητρα σε ευχαριστώ για το σχόλιο που άφησες. Πραγματικά ο Ρέμπραντ είναι μεγάλος μάστορας, παίζει με το φως με τόση δεξιοτεχνία. Επίσης οι προσωπογραφίες έχουν μία τέτοια εσωτερικότητα, που ταιριάζουν με τις ημέρες αυτές. Κάθε φως μοιάζει αφύσικο σαν να μην σχετίζεται με τον φυσικό του περίγυρο. Πράγματι σε βάζουν σε ένα κλίμα συγκίνησης, μια καταιγίδα συναισθημάτων.

Καλό σου βράδυ, Καλή Ανάσταση αν δεν τα ξαναπούμε μέχρι τότε!

EFI είπε...

MUSEUM,ΠΙΣΤΕΥΩ ΠΩΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΩΡΑΙΟΤΕΡΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΠΟΥ ΕΧΕΙΣ ΒΑΛΕΙ ΜΕΧΡΙ ΣΤΙΓΜΗΣ.
ΤΙ ΥΠΕΡΟΧΟΣ ΖΩΓΡΑΦΟΣ,ΚΑΙ ΑΠΙΣΤΟΣ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΚΑΠΟΙΟΣ,ΓΙΝΕΤΑΙ ΠΙΣΤΟΣ!
ΚΑΛΗ ΑΝΑΣΤΑΣΗ

museum είπε...

@ Efi

Επίσης Καλή Ανάσταση να έχεις Έφη! Ο Ρέμπραντ είναι μέγιστος και μου φάνηκε τόσο ωραίο το κείμενο του ανθρώπου αυτού που δεν μου ερχόταν να γράψω κάτι βασισμένος σε πηγές ή τη δική μου άποψη. Κι έτσι το έβαλα όπως είναι.

Σε ευχαριστώ για το σχόλιο.

panagiota είπε...

Καλή Ανάσταση να έχεις φίλε μου Δ.
Σου στέλνω σαν "πασχαλιάτικο δώρο" αυτον τον Υπέροχο ζωγραφισμένο καμβά του Νταλί.
Σε φιλώ.

Lilith είπε...

Κάποια άλλη φορά, λέγαμε εδώ στο blog σου ότι η τέχνη είναι υποκειμενική. Τι να πει, όμως, κανείς για τον Ρέμπραντ!
Οι πίνακές του είναι ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΑ απίστευτοι! :)
Αυτό που μου έκανε πάντα εντύπωση, εκτός από τη λεπτομέρεια και το χρώμα, είναι το φως!
Δε μου αρέσει να μιλάω πολύ και να αναλύω έργα σαν κι' αυτά. Μένω στο συναίσθημα που μου αφήνουν...
Να το ξαναπώ;
Θα το ξαναπώ :)
Πολύ ωραία ανάρτηση! :)

Καλή Ανάσταση σου εύχομαι και να περάσεις καλά!

museum είπε...

@ panagiota

Επίσης Καλή Ανάσταση και Καλό Πάσχα να έχεις Παναγιώτα! Τον πίνακα σου δεν τον είδα, φαντάζομαι πως είναι ο Εσταυρωμένος με οπτική από πάνω. Ωραίος και αυτός ο πίνακας.
Να περάσετε καλά!

museum είπε...

@ Lilith

Αγαπητή Λίλιθ, συμφωνώ, πως ο Ρέμπραντ είναι κάτι το μοναδικό στην Τέχνη. Όπως βλέπεις, οι κορυφαίες στιγμές της ιστορίας του ανθρώπου, τα Πάθη του Χριστού και η Ένδοξή Του Ανάσταση, ενεπνεύσαν τους κορυφαίους.

Καλή Ανάσταση να έχεις! Θα τα πούμε και μεθαύριο.

ΦΩΦΩ είπε...

ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ ΚΑΙ ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ!!!!

ΑΓΑΠΗ, ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΧΑΡΑ ΣΕ ΟΛΟΥΣ ΕΔΩ, ΟΜΟΡΦΕΣ ΓΙΟΡΤΕΣ!!

museum είπε...

@ ΦΩΦΩ

Αληθώς Ανέστη !!

Και σε σένα Φωφώ εύχομαι υγεία, ευτυχία και η Ανάσταση να φωτίζει την ψυχή σου και όλων μας !!